Bedrijven moeten een belangrijke rol spelen in een duurzame toekomst, vindt Nancy Bocken, hoogleraar Sustainable Business & Circular Economy aan de Universiteit Maastricht. “In de nieuwe Masterclass Circulaire Economie (13-15 november in Maastricht) leren bedrijven innoveren voor de circulaire economie en ontdekken ze hoe samenwerkingen met de overheid en andere bedrijven in de toeleveringsketen bijdragen aan het behalen van circulaire doelen.”
“De effecten van klimaatverandering op mensen en de planeet worden met de dag duidelijker”, zegt de hoogleraar. De samenleving staat voor ongekende uitdagingen en de manier waarop we zakendoen ligt aan de basis van het probleem. We hebben een nieuw perspectief nodig; een breuk met niet-duurzame lineaire bedrijfsmodellen die gedijen op volume boven waarde. In een lineaire economie worden materialen gebruikt om producten te maken die na een beperkte tijd afval worden (take-make-dispose). De circulaire economie daarentegen is een productie- en consumptiemodel waarin er geen afval is; producten worden gerepareerd, materialen worden gerecycled en de natuur wordt geregenereerd”, legt Bocken uit. Haar onderzoek draait om het thema duurzaamheid in het bedrijfsleven. Hoe kunnen bedrijven zich ontwikkelen van lineair naar circulair? Wat zijn de barrières, drijfveren en strategieën, hoe kunnen ze hun ambitieniveau verhogen en experimenteren in de richting van een circulair bedrijfsmodel?
Gehinderd door tradities
Bocken erkent dat de meeste bedrijven op dit moment nog een lineair bedrijfsmodel hebben. “Een van de grootste uitdagingen is dat de implementatie van circulaire strategieën vaak wordt belemmerd door traditionele bedrijfspraktijken. Bedrijven zijn ontworpen op basis van een model waarin ze geen verantwoordelijkheid hoeven te nemen voor een product zodra het de fabriek verlaat. Er is een gebrek aan kennis en capaciteiten voor het implementeren van de R-strategieën (hergebruik, reparatie, opknappen, recyclen, regenereren). Het moet ook betaalbaar zijn. Als je een product hebt dat goedkoop in China is gemaakt en het gaat kapot, dan is vervangen makkelijker en goedkoper dan repareren. De circulaire transitie werpt interessante vragen op voor bedrijven. Moeten ze dichter bij huis gaan produceren (near shoring)? Verticaal integreren? Overschakelen van een productie- naar een servicemodel?”
Veel smaken beschikbaar
Servicemodellen kunnen de impact op het milieu aanzienlijk verminderen. “Er zijn veel smaken”, zegt Bocken. “Aan de ene kant is er een 100% duurzaam product verkoopmodel met garantie. De andere kant van het spectrum is 100% servicemodel, bijvoorbeeld het verkopen van schone was. Dit laatste biedt mogelijkheden om het wasproces te optimaliseren, kosten te besparen en tegelijkertijd het milieu te sparen.” Bocken is medeoprichter van HOMIE, een bedrijf dat huishoudelijke apparaten zoals wasmachines aanbiedt op pay-per-use basis. “We ontdekten dat een pay-per-use businessmodel met gedifferentieerde prijzen (de lage temperatuurinstelling is het goedkoopst) het bewustzijn verhoogt. Het vermindert de wastemperaturen en het aantal wasbeurten per week aanzienlijk, wat resulteert in een energiebesparing van 25%. Hetzelfde model is toepasbaar op auto’s en vele andere apparaten.”
Refuse-model
Het meest complexe circulaire servicemodel is het refuse-model; bedrijven die producten ontwerpen die lang meegaan en hun klanten aanmoedigen om de producten te blijven gebruiken door reparaties en upgrades aan te bieden, waardoor ze worden gestimuleerd om in totaal minder te kopen. Tot nu toe zijn maar weinig bedrijven in staat om winstgevende mechanismen te ontwerpen om dit soort radicale strategieën toe te passen. Voorbeelden zoals Fairphone en outdoorkleding Patagonia bewijzen echter dat ze mogelijk zijn.”
Ook klanten kunnen het verschil maken
“Wat klanten doen, doet er ook toe”, stelt Bocken. “Minder vliegen, overstappen van auto naar openbaar vervoer, meer plantaardig, seizoensgebonden en lokaal eten en minder spullen kopen in het algemeen, zoals kleding. Ook het isoleren van je huis en het optimaliseren van het gebruik van elektrische apparaten ondersteunen een duurzame levensstijl. Ik merk dat mensen steeds beter geïnformeerd zijn. In het dagelijkse nieuws worden ze geconfronteerd met de gevolgen van klimaatverandering, afval en de beelden van plastic dat in de oceanen drijft. Uiteindelijk zal het voor een groot deel de klant zijn die de industrie zal overtuigen om betere producten te maken die langer meegaan en minder impact hebben op het milieu.”
Pakket circulaire economie
Volgens Bocken is het niet de vraag óf bedrijven zullen overstappen op duurzamere bedrijfsmodellen, maar wanneer. Nancy: “Vroeg of laat moeten ze allemaal de stap zetten. Omdat ze het juiste willen doen, omdat hun klanten het verwachten en/of omdat de wetgeving het eist. Het Circular Economy Package van de EU komt eraan, inclusief uitgebreide producentenverantwoordelijkheid, het recht van klanten op reparatie en de beschikbaarheid van reserveonderdelen. Ikea heeft bijvoorbeeld al een platform voor reserveonderdelen gelanceerd. Tegelijkertijd zien bedrijven steeds meer in dat duurzaamheid ook te maken heeft met geld verdienen. Een servicemodel waarbij je een kwalitatief beter product levert dat langer meegaat, biedt ook meer mogelijkheden voor klantcontact en klantloyaliteit.”
Circular X
Om grote en kleine bedrijven te faciliteren en bewustwording te stimuleren bij industrie, overheden en maatschappij, was Bocken een van de oprichters van het Nederlands Academisch Netwerk voor de Circulaire Economie. Ze is ook Principal Investigator van het onderzoeksproject Circular X. “Dit project gaat over het experimenteren met circulaire service businessmodellen. Het wordt gefinancierd door de European Research Council en het doel is om een divers scala aan organisaties te faciliteren met de implementatie van de circulaire economie. Op de website bieden we open-access tools, casestudies en best practices. De website wordt goed bezocht door universiteiten voor input voor hun duurzaamheidscursussen. Bedrijven gebruiken de website ter inspiratie en om workshops bij ons te boeken. In de workshops creëren we bewustwording, gaan we dieper in op de verschillende circulaire businessmodellen en experimenteren we ermee. In de Masterclass Circulaire Economie (13-15 november in Maastricht) leren we bedrijven innoveren voor de circulaire economie laten we ze ontdekken hoe samenwerkingen met de overheid en andere bedrijven in de toeleveringsketen bijdragen aan het behalen van circulaire doelen.”
Vier circulaire strategieën
Bocken creëerde vier circulaire strategieën om de overgang van een lineaire naar een circulaire economie te bewerkstelligen: het verkleinen, vertragen, sluiten en regenereren van resource loops. “Het verkleinen van de kringloop gaat over het minimaliseren van het gebruik van hulpbronnen per product door efficiënt ontwerp en productieprocessen waarbij minder hulpbronnen worden gebruikt. Bij het vertragen van de kringloop gaat het er om producten te maken die lang meegaan en ervoor te zorgen dat de levensduur van producten kan worden verlengd. Deze strategie zou idealiter leiden tot het gebruik van minder producten in totaal na verloop van tijd. De kringloop sluiten gaat over het recyclen of hergebruiken van materialen. Bij voorkeur wordt een product vele malen gebruikt voordat het wordt gerecycled. Tot slot gaat het bij regenereren van kringlopen om het gebruik van hernieuwbare energiebronnen en het herstellen van de natuurlijke omgeving waarin het bedrijf actief is, bijvoorbeeld door regeneratieve bouwpraktijken. In Circular X onderzoeken we de doeltreffendheid van de verschillende circulaire modellen en strategieën. Uit onze onderzoeken blijkt dat bedrijven steeds vaker milieu-uitdagingen aanpakken. We zien dat toonaangevende bedrijven, zoals Unilever, Philips, Ikea, H&M en vele anderen, experimenteren in de richting van een circulair model. H&M werkt bijvoorbeeld samen met een non-profit kledingreparatie-organisatie en Unilever doet mee aan proeven met herbruikbare verpakkingen. En laten we ook de vele kleinere bedrijven en startups niet vergeten die zich richten op duurzaamheidskwesties; het redden van voedsel en andere producten, herbruikbare verpakkingen, 100% recyclebare en verhuurbare producten enz. Het geeft me een positief gevoel.”
Wil jij ontdekken wat de circulaire economie voor jouw bedrijf kan betekenen? Doe dan meer aan de Masterclass Circulaire Economie op 13-15 november in Maastricht.
Over Nancy Bocken
Nancy Bocken is hoogleraar Sustainable Business & Circular Economy aan het Maastricht Sustainability Institute, gasthoogleraar aan Lund University Zweden, fellow aan het Cambridge Institute for Sustainability Leadership, adviseur van TNO (Nederlandse vereniging voor toegepast wetenschappelijk onderzoek) en bestuurslid van de Philips Foundation. Ze is medeoprichter van haar eigen circulaire en duurzame bedrijf HOMIE.
